Op 11 september schorste het Grondwettelijk Hof de Brusselse ordonnantie die de toepassing van de lage-emissiezone (LEZ) uitstelt van 1 januari 2025 tot 1 januari 2027, onder meer voor Euro 5-dieselvoertuigen. Het Hof oordeelt dat de bestreden ordonnantie een aanzienlijke achteruitgang met zich mee brengt van het beschermingsniveau van het recht op gezondheid en van het recht op een gezond leefmilieu en dat die achteruitgang niet redelijk verantwoord is.
Afgelopen vrijdag nam de Vlaamse Regering de principiële beslissing om de verstrengingen van de toegangscriteria die gepland waren in 2026 en 2028 in te trekken. Voertuigen zoals Euro 5-diesels blijven daardoor toegelaten tot de stedelijke omgevingen waar LEZ van toepassing is.
De Raad van State wordt nu om advies gevraagd voor in tweede lezing een definitieve goedkeuring kan volgen. Waar het Grondwettelijk Hof het uitstel van de verstrenging van de LEZ schorst in Brussel, laat het zich raden wat er zou gebeuren als iemand het afstel door de Vlaamse Regering voor het Grondwettelijk Hof zou brengen.
De uitspraak van het Hof verwondert niet gelet op de huizenhoge berg aan bewijs. Vorig jaar publiceerde Sciensano een overzichtsstudie over de gevolgen van luchtvervuiling afkomstig van verkeer op de gezondheid in België. Luchtvervuiling leidt tot respiratoire en cardiovasculaire aandoeningen, en zelfs tot vervroegde sterfte. Sciensano stelt: “Een verminderde blootstelling aan vervuilende stoffen uitgestoten door wegverkeer zou een sterke impact hebben op de incidentie van respiratoire aandoeningen, met name van astma, vooral bij kinderen.”
Luchtvervuiling is niet enkel schadelijk voor kinderen met astma, maar ook voor de allerjongsten. Dr. Cosemans van de Universiteit van Hasselt concludeerde in een studie dat roetdeeltjes ook via borstvoeding aan zuigelingen worden overgedragen. Ze haalde ook een eerdere studie aan die erop wees dat prenatale blootstelling aan fijn stof een invloed zou kunnen hebben op de neurogedragsontwikkeling van pasgeborenen en peuters.
Sciensano maakte een overzicht van effectieve maatregelen om deze luchtvervuiling door wegverkeer tegen te gaan. Welke maatregel kwam er als meest effectief uit de bus? De lage-emissie zone. Onderzoeken in Denemarken, Duitsland, Nederland, Italië, Verenigd Koninkrijk en ook België bewezen de effectiviteit. Een studie in Duitsland toonde een vermindering van astma van 13 procent bij kinderen die werden geboren in een stedelijke LEZ.
Vorig jaar verscheen een studie van de Vlaamse Milieumaatschappij waarin specifiek de Euro 5-dieselvoertuigen aan bod komen. Deze stoten het meeste NOx/km uit. Hoewel deze voertuigen slechts 8.5 procent van de vloot uitmaken zijn ze verantwoordelijk voor 26 procent van de Nox-emissies. De studie haalt ook aan dat sociaal kwetsbaren in buurten wonen met hoge concentraties luchtvervuiling en dus het meest profiteren van het invoeren van een LEZ.
Volgens de studie van Sciensano was in Brussel een daling voorzien van de stikstof-concentraties met 24 procent tegen 2035. Wat was de maatregel die het meest het verschil zou maken? Het verbieden van de Euro 5-dieselvoertuigen.
Dit jaar verscheen opnieuw een studie van onderzoekers van de Universiteit Hasselt die concludeerde dat dankzij de LEZ de luchtvervuiling in Antwerpen en Brussel was gedaald en dat de LEZ nodig is om de luchtkwaliteitsstandaarden van de Wereldgezondheidsorganisatie te bereiken.
Vanzelfsprekend moet er ook aandacht zijn voor de sociale gevolgen. Studies van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) deden al verschillende concrete voorstellen. Zo kun je een slooppremie voorzien, kunnen oude minder schadelijke benzinewagens nog wel worden toegelaten of kan een vrijstelling worden gegeven aan mantelzorgers en personen met een handicap. Je kan ook lagere tarieven invoeren voor personen met een laag inkomen. De potentiële sociale gevolgen zijn dus te remediëren en wegen hoegenaamd niet op tegen de gezondheidswinsten.
Aangezien de gezondheidsschade door luchtvervuiling groot is, vroeg Sciensano dringend aandacht voor een gecoördineerde aanpak. Die kwam er niet. Scherp geformuleerd: vrijdag besliste de Vlaamse Regering om potentieel onherstelbaar nadeel toe te brengen aan kinderen met astma. Hopelijk keert de Vlaamse Regering nog op haar stappen terug. Zo niet ligt het lot van onze longen nu in handen van het Grondwettelijk Hof dat hopelijk over drie maanden de bewuste Brusselse ordonnantie vernietigt en zo de weg vrij maakt voor het aanvechten van dit besluit van de Vlaamse Regering bij hetzelfde Grondwettelijk Hof.
- Deze bijdrage verscheen eerder bij De Morgen.