De Belgische wapenfabrikant FN Herstal ligt al een tijdje onder vuur (pun intended). De recentste hetze draaide rond de geweren van het bedrijf die zijn opgedoken bij de “Reuzen”, een militie in Yemen die beschuldigd wordt van oorlogsmisdaden en mensenrechtenschendingen. De wapens zouden er terechtgekomen zijn via de Verenigde Arabische Emiraten, één van de afnemers van de wapens van FN Herstal.
De Saoedische schurkenstaat
Maar vooral de wapenleveringen aan Saoedi-Arabië worden al langer aangeklaagd. Het Saoedische regime is onder meer grotendeels verantwoordelijk voor de afschuwelijke oorlog in Yemen, waar de grootste humanitaire crisis ter wereld plaatsvindt. Tot 85.000 kinderen zijn er gestorven van de honger in de laatste drie jaar, meer dan 8 miljoen mensen leven er in hongersnood en 17 tot 22 miljoen mensen in voedselonzekerheid. Bovendien bombardeert Saoedi-Arabië in Yemen kinderen in een schoolbus, ziekenhuizen, scholen en huwelijken.
Het Saoedische regime is natuurlijk niet enkel berucht vanwege de oorlog in Yemen. Daarnaast is het ook schuldig aan de afgrijselijke moord op journalist Jamal Khashoggi, aan een toename van het aantal onthoofdingen onder de nieuwe kroonprins (en zogenaamde voorstander van “modernisering”) Mohammed bin Salman, aan de repressie van activisten voor vrouwenrechten, en aan de export van het wahabisme, een fundamentalistische, conservatieve stroming in de islam.
België was in 2017 de zesde grootste exporteur in de EU van wapens naar het Saoedische regime, goed voor meer dan 152 miljoen euro. Al in 2012 stelde het Vlaams Vredesinstituut: “Het feit dat Saoedi-Arabië vandaag zo'n belangrijke afnemer is van Belgische wapens roept vragen op.” Maar de jongste jaren is, vooral vanwege de oorlog in Yemen, de wapenexport aan het Saoedische regime nog veel meer in vraag gesteld.
In het Vlaams parlement stelde Tine Soens (sp.a) bijvoorbeeld een Vlaams wapenembargo voor Saoedi-Arabië voor. Maar vooral FN Herstal en het Waalse gewest zijn verantwoordelijk voor de wapenexport naar Saoedi-Arabië. Amnesty International eiste dan ook dat het Waalse Gewest, bevoegd voor de exportlicenties van de Luikse FN-vestiging, de wapenleveringen aan de het land in het Midden-Oosten stopzet.
Werkgelegenheid en economisch belang
Er staat natuurlijk heel wat op het spel voor Wallonië. Wapenexport is een veel belangrijker economische sector in Wallonië dan in Vlaanderen: in 2003-2012 was Wallonië goed voor 64% van alle vergunde Belgische wapenexport. Bovendien is Saoedi-Arabië veel belangrijker als directe afnemer voor de Waalse wapenindustrie dan voor de Vlaamse. Het land is de belangrijkste exportbestemming voor Waalse wapens, goed voor 37% van de waarde van de Waalse exportlicenties in de periode 2012-2016. Volgens het Vlaams Vredesinstituut ging het in 2015 zelfs om bijna twee derde van de Waalse wapenexport. Bij FN Herstal was Saoedi-Arabië de voorbije zeven jaar goed voor gemiddeld 25 tot 33 procent van de totale omzet.
Bovendien is FN Herstal een overheidsbedrijf: het Waalse gewest is sinds 1997 voor 100% eigenaar van de Herstal groep. Die groep maakte in 2017 31 miljoen euro winst, tegenover 45,5 miljoen euro in 2015 en 60,5 miljoen euro in 2016. In 2018 keerde het bedrijf een dividend van 25 miljoen euro uit aan het Waalse gewest, in de drie jaren ervoor ging het om telkens 10 miljoen euro. Het bedrijf is dus zeer lucratief voor de Waalse overheid.
En dan zijn er natuurlijk de jobs, jobs, jobs. Volgens een rapport van onderzoekscentrum GRIP is de wapenindustrie in Wallonië goed voor 3.584 jobs bij wapenproducenten, 3.156 jobs bij toeleveranciers, en 1.877 jobs via de consumptie van de werknemers in de wapenindustrie: goed voor 8.617 werknemers in totaal (tegenover slechts 1.979 in Vlaanderen). Wat FN Herstal betreft, gaat het om zo’n 1.400 werknemers.
Een embargo voor Saoedi-Arabië?
Onder meer Duitsland, Denemarken, Zweden, Noorwegen en Nederland leveren in principe geen wapens meer aan Saoedi-Arabië. De Waalse minister-president Willy Borsus (MR) wil echter, net als Herstal-burgemeester Frédéric Daerden (PS), alleen een embargo op Europees niveau. Volgens Diederik Cops, onderzoeker bij het Vlaams Vredesinstituut, zou zo’n Europees embargo een groot verschil kunnen maken, maar is het onwaarschijnlijk omdat er een consensus onder alle lidstaten voor nodig is.
In de praktijk is de positie van Willy Borsus en Frédéric Daerden dus vooral een positie van niets doen, en gaan de wapenleveringen aan de Saoedische schurkenstaat verder. Beiden verdedigen dat met het argument van “jobs, jobs, jobs”. Volgens Nico Cué van de socialistische metaalvakbond, zou een wapenembargo betekenen dat 30% van de werknemers van FN Herstal ontslagen zou worden. En dat terwijl Herstal nu al met een officiële werkloosheidsgraad van 17,0% één van de gemeenten is met de hoogste werkloosheidsgraad in België.
Moreel gezien is een embargo natuurlijk de enige juiste keuze voor progressieven. Tegelijkertijd kunnen we natuurlijk de werknemers niet aan hun lot overlaten. Hoe geraken we uit deze impasse?
Het Herstal Plan
Daarvoor is er maar één oplossing: “reconversie”, het ombouwen van de FN-fabrieken (en andere wapenproducenten) om er andere, maatschappelijk nuttige goederen te produceren. Werknemers zouden daar met steun van de vakbonden het voortouw in kunnen nemen.
Het Lucas Plan kan als voorbeeld dienen. In 1976 kondigde het industriële bedrijf Lucas Aerospace een herstructurering met jobverlies aan voor de 15 sites van de onderneming in het Verenigd Koninkrijk. Als reactie ontwikkelden de werknemers van het bedrijf het Lucas Plan, een innovatief voorstel om het beheer van het bedrijf te hervormen en de productie te wijzigen van militaire apparatuur naar maatschappelijk nuttige goederen en technologieën. Het plan werd nooit ingevoerd door onder meer de tegenstand van het management, maar werd wel genomineerd voor de Nobelprijs voor de Vrede in 1979.
Ook bij FN Herstal zouden werknemers, met steun van de vakbonden en progressieve onderzoekers aan de universiteiten, een plan kunnen opstellen voor de reconversie van de fabriek van militaire naar civiele doeleinden. De milieubeweging zou mee kunnen nadenken of er groene productie kan plaatsvinden in het licht van de klimaatontwrichting, aangezien we met de klimaatontwrichting de komende decennia nog veel reconversie nodig zullen hebben.
Een gemakkelijke oplossing is reconversie niet. Voor de werknemers betekent het een grote verandering. Zoals het voorbeeld van het Lucas Plan aantoont, zal de tegenstand vanuit het management en de economische elite groot zijn. Maar doordat FN Herstal volledig in handen is van het Waalse gewest, en aangezien de kans groot is op een progressief bestuur na 25 mei, is het wel een onderneming waarbij er opportuniteiten zouden moeten zijn. Bovendien kan een Herstal Plan een brede progressieve coalitie op de been brengen, met onder meer de vakbeweging, progressieve exacte en sociale wetenschappers, de vredesbeweging en de milieubeweging.
Een Herstal Plan biedt de werknemers van FN Herstal ook de kans om op een proactieve manier na te denken over duurzame jobs en het vermijden van ontslagen. Maar het geeft hen ook de mogelijkheid om controle te krijgen over de activiteiten van de onderneming, de gebruikte technologieën en de vorm en het tempo van technologische vooruitgang, en de werkorganisatie. Zo zou FN Herstal in België en ver daarbuiten een toonbeeld van economische democratie kunnen worden, waarbij de werknemers het heft in eigen handen nemen.
Dat kan hen dubbel trots maken: ze nemen zelf het initiatief om de wapenproductie voor Saoedi-Arabië stop te zetten, en ze worden een voorbeeld voor de vakbeweging en de economische democratie wereldwijd.
Dit opiniestuk verscheen eerder bij Apache.