Hervorming van de nachtpremies: wie wint, wie verliest?

Eén van de luiken van de hervorming van het nachtwerk door de Arizona-regering bestaat uit een vermindering van de nachtpremies in de distributiesector. Deze maatregel zal 32.000 nachtwerkers en 140.000 avondwerkers treffen. In deze studie worden de verdelingsaspecten van de hervorming geanalyseerd. De verlaging van de premies zal de werknemers op termijn 25 miljoen euro netto per jaar kosten en zal leiden tot een verlies aan socialezekerheidsbijdragen en belastingen van 20 miljoen euro. De hervorming levert 45 miljoen euro op voor bedrijven in de handel en logistiek. De belangrijkste gevolgen van de hervorming zullen zich buiten de e-commerce laten voelen. Deze studie pleit voor andere, minder dure maatregelen om de e-commerce te ontwikkelen.

Inleiding

Het Arizona-regeerakkoord voorziet in een versoepeling van nachtwerk. Eén van de voorgestelde maatregelen is het inkorten van de uren die als nacht gelden. Alleen werk tussen middernacht en 5 uur ’s ochtends zou als nachtwerk gelden, in plaats van tussen 20 uur en 6 uur ’s ochtends nu. De belangrijkste impact van de hervorming is het afschaffen van de nachtpremie tussen 20 uur en middernacht en tussen 5 uur en 6 uur ’s ochtends. Nachtpremies zouden nog dus slechts voor vijf uur in plaats van tien uur moeten worden betaald.

De huidige versie van de teksten is van toepassing op de distributiesector (handel, vervoer, logistiek) en het paritair comité 200. Deze lijst kan echter door een koninklijk besluit worden uitgebreid. Enkel nieuwe contracten zouden worden beïnvloed. De impact van de hervorming zal dus geleidelijk aan toenemen, naarmate er nieuwe werknemers worden aangeworven. Sommige bedrijven kunnen wel hun huidige werknemers nieuwe contracten laten ondertekenen, aan de nieuwe voorwaarden.

Deze studie wil duidelijkheid bieden over de bedragen die op het spel staan: hoeveel werknemers zijn ’s nachts werkzaam in de distributiesector? Hoeveel gaan zij verliezen? Hoeveel gaan de bedrijven winnen? Wat zijn de eventuele kosten van deze hervorming voor de overheid?

Aantal betrokken werknemers

De beschikbare gegevens zijn afkomstig uit de ‘Enquête naar de arbeidskrachten’. Ze maken een onderscheid tussen nachtarbeid (24.00-5.00 uur) en avondarbeid (19.00-24.00 uur). Uit tabel 1 blijkt dat er in de distributiesector bijna 32.000 nachtwerkers en 140.000 avondwerkers zijn. Met uitzondering van diegenen die enkel tussen 19.00 en 20.00 uur werken, worden zij allemaal getroffen door de Arizona-hervorming.

De 31.927 personen die tussen middernacht en 5 uur ’s ochtends werken zullen de grootste impact voelen. Als ze voltijds werken, werken ze meestal in ploegen van 22 uur tot 6 uur en verliezen ze dus drie uur nachtpremie.

Hierbij moet worden opgemerkt dat deze werknemers niet alleen maar ’s nachts werken. Volgens tabel 2 werkt de helft van de werknemers gewoonlijk ’s nachts (d.w.z. ten minste de helft van het aantal gewerkte dagen) en de andere helft slechts af en toe (d.w.z. minder dan de helft van het aantal gewerkte dagen, maar ten minste één uur).

Avond- en nachtarbeid in de distributiesector is dus geen monolithisch fenomeen. Er is een harde kern van ongeveer 15.200 werknemers die bijna altijd ’s nachts werken, aangevuld met tien keer zoveel incidentele nachtwerkers, of werknemers die halve nachten werken, hun dienst bij zonsopgang beginnen, van 14 tot 22 uur werken, enz. De hervorming van het nachtwerk in de distributiesector zal dus tussen 140.000 en 170.000 mensen treffen, als we ervan uitgaan dat nachtwerkers vaak vóór middernacht beginnen en in beide categorieën kunnen worden ingedeeld (dus zowel bij nacht- als bij avondwerkers).

Kosten van de maatregel: loonverlies werknemers

De kosten van de hervorming van nachtpremies zijn moeilijk meetbaar. Het bedrag van de nachtpremies kan immers per bedrijf verschillen, net als de werktijden en andere parameters. Er moet dus worden uitgegaan van een aantal veronderstellingen.

De eerste – en belangrijkste – veronderstelling in onze verdere berekeningen is dat we enkel de 31.927 werknemers die tussen 24.00 en 5.00 uur werken in aanmerking nemen. We maken deze vereenvoudiging omdat de werknemers die tussen 19 uur en 24 uur werken vaak geen premie ontvangen voor de uren tussen 19 uur en 20 uur, en soms ook niet voor de uren tussen 19 uur en 22 uur (in paritair comité 119). De gegevens laten niet toe om te bepalen op welke uren tussen 19 uur en 24 uur zij effectief werken. Het gemeten effect van de hervorming heeft dus betrekking op slechts één vijfde van de betrokken personen (diegenen die het meest worden getroffen) en is bijgevolg een onderschatting van de geldoverdrachten die zullen plaatsvinden.

Aangezien winkels tussen 24.00 uur en 5.00 uur ’s ochtends gesloten zijn, werkt het merendeel van de nachtwerkers in magazijnen of in het vervoer. Het gaat meestal om arbeiders die vallen onder de paritaire comités 119 (voedingshandel) en 140.03 (vervoer en logistiek). Tabel 3 geeft de sectorale minimumlonen weer voor een representatieve arbeider in deze sectoren.

In paritair comité 140.03 (vervoer en logistiek) bedragen de nachtpremies 12,5% van het brutoloon of een forfaitair bedrag. In deze sector kost de Arizona-hervorming een voltijdse nachtwerker aan het minimumloon 116 euro bruto per maand. In paritair comité 119 (voedingshandel) zijn de nachtpremies hoger en bedragen ze 30% van het brutoloon. In de voedingssector kost de Arizona-hervorming een voltijdse nachtwerker aan het minimumloon 343 euro bruto per maand.

Let wel: in veel bedrijven liggen de uurlonen en de nachtpremies hoger dan het minimum. Bij Delhaize is het basisloon bijvoorbeeld hoger en bedraagt de nachtpremie 40% van het brutoloon. Een arbeider bij Delhaize zal dus gemiddeld 569 euro aan premies per maand verliezen. Dit voorbeeld staat in de laatste regel van tabel 3. Ter herinnering: het gaat hier om de impact op nieuwe contracten, niet op bestaande contracten. Het bedrijf kan echter nieuwe contracten laten ondertekenen door zijn huidige werknemers.

Deze cijfers tonen de individuele kosten van de hervorming voor een werknemer. Door een aantal bijkomende veronderstellingen te maken – bijvoorbeeld dat alle werknemers het minimumloon verdienen en dat een incidentele nachtwerker één nacht per week werkt –, kan de totale impact van de hervorming van de nachtpremies worden berekend. [1]

Uit tabel 4 blijkt dat onder deze veronderstellingen voor de hele distributiesector de nachtpremies met 47,9 miljoen euro zullen dalen. Iets meer dan de helft van deze daling valt in de voedingssector (24,9 miljoen euro) en iets minder dan de helft (23 miljoen euro) in de niet-voedingssector. Hoewel er minder werknemers in de voedingssector werken dan in de niet-voedingssector, is de impact er dus toch groter, omdat de nachtpremies er twee tot drie keer hoger liggen.

Hierbij moet worden opgemerkt dat de hervorming van de nachtpremies bedoeld is om Belgische bedrijven meer competitief te maken in de e-commerce, met name ten opzichte van Nederland. De belangrijkste impact zal echter voelbaar zijn in de voedingssector, waar e-commerce relatief weinig aanwezig is. De concurrentie met Nederland of andere landen op het vlak van e-commerce is in de voedingssector zelfs bijna onbestaande. Als de hervorming echt de e-commerce wil ondersteunen, mist ze dus haar doel.

Kosten van de maatregel: inkomstenverlies sociale zekerheid en overheid

De werknemers met dalende nachtpremies zullen niet de enige verliezers zijn. Bedrijven moeten geen werkgeversbijdragen meer betalen op onbetaalde nachtpremies. Daarnaast betalen nachtwerkers minder socialezekerheidsbijdragen en inkomstenbelasting, omdat hun inkomen lager zal liggen.

Ervan uitgaande dat bedrijven 24,92% op het brutoloon aan werkgeversbijdragen (het standaardtarief) betalen en werknemers 13,07% van hun brutoloon aan werknemersbijdragen (het standaardtarief), loopt het verlies voor de sociale zekerheid op tot 18 miljoen euro. Als we ervan uitgaan dat werknemers 40% personenbelasting betalen op hun nachtpremies en bedrijven 25% vennootschapsbelasting op de winst uit lagere premies, dan zullen de inkomsten van de overheid met 1,7 miljoen euro dalen. In totaal zal de verlaging van de nachtpremies op termijn dus leiden tot een inkomstenverlies van 19,9 miljoen euro voor de gemeenschap.

De werknemers zullen hun nachtpremies met 47,9 miljoen euro bruto zien dalen. Hun netto-inkomen, rekening houdende met sociale bijdragen en belastingen, zal dalen met 25 miljoen euro.

Conclusie

Zodra de hervorming volledig in werking is, zullen de betroffen bedrijven jaarlijks 59,8 miljoen euro besparen. Wordt dit bedrag als winst belast, dan bedraagt de nettowinst voor deze bedrijven 44,9 miljoen euro.

Er moet opgemerkt worden dat de werkelijke tarieven van de betaalde bijdragen en belastingen per bedrijf en per individu verschillen. Dit is dus een schatting op basis van de meest waarschijnlijke tarieven. Het is wellicht ook een onderschatting. De impact van de verlaging van de nachtpremies op de 140.000 avondwerkers is niet in dit bedrag opgenomen, en nachtwerkers werden allemaal beschouwd als minimumloontrekkers. De werkelijke impact van de hervorming zal dus zeker groter zijn; het bedrag van 44,9 miljoen euro is dus een minimum.

Uiteindelijk zal de hervorming van de nachtpremies 25 miljoen euro kosten aan de nachtwerkers, maar ook bijna 20 miljoen euro aan de belastingbetaler. Als het doel is om de e-commerce te ontwikkelen, wordt dit geld dan wel goed gebruikt? Het grootste deel van de financiële overdrachten – ten gunste van de bedrijven – zal gebeuren in de voedingssector, een sector waarin de concurrentie op het vlak van e-commerce met de buurlanden bijna onbestaande is. Met dit grote budget zou een doelgericht beleid voor de e-commerce kunnen worden gevoerd. Dat zou goedkoper zijn en zou voorkomen dat mensen met één van de zwaarste jobs die vandaag bestaan, minder gaan verdienen.

Noot

[1] Werkhypothesen: 1) alle nachtwerkers verdienen het sectorale minimumloon; 2) de nachtpremies bedragen het sectorale minimum; 3) werknemers en kaderleden die ‘s nachts in magazijnen aanwezig zijn, worden gelijkgesteld met de lonen van de arbeiders in die magazijnen (het is onmogelijk om hen in de gegevens te onderscheiden); 4) een incidentele nachtwerker wordt beschouwd als iemand die één nacht per week werkt en een regelmatige nachtwerker als iemand die altijd ’s nachts werkt; 5) elke werknemer wordt beschouwd als voltijds tewerkgesteld; 6) elke werknemer wordt beschouwd als behorend tot PC 119.01, PC 140.03 (rijdend) of PC 140.03 (niet-rijdend), elk met hun specifieke loonschalen.