Het jaarlijks verslag van de studiecommissie voor de vergrijzing toont dat het armoederisico op het laagste punt zit sinds het begin van de meting in 2003. Dat is dankzij de opeenvolgende verhogingen van de uitkeringen door de regering-De Croo. De vorige regering verhoogde het minimumpensioen (+11 procent boven indexering en welvaartskoppeling), de minima in de werkloosheid, de inkomensgarantie voor ouderen, het leefloon en de inkomensvervangende tegemoetkoming.
Toch blijft een aanzienlijk deel van de gezinnen met een minimumuitkering nog altijd (ver) onder de armoedegrens. Dat is nadrukkelijk zo voor het leefloon, de inkomensvervangende tegemoetkoming en de werkloosheidsverzekering. In 2024 beschikte een op de tien Belgen over een inkomen onder de armoededrempel. In ons welvarende land heeft 6,1 procent van de bevolking te kampen met ernstige materiële en sociale deprivatie.
Dat betekent dat ze niet in staat zijn om bepaalde dagelijkse uitgaven te doen die noodzakelijk geacht worden om een acceptabele levensstandaard te handhaven: rekeningen betalen, versleten meubilair vervangen, regelmatig uitstappen maken enzovoort.
Een opvallende afwezige in het Vergrijzingsrapport was het langetermijnvooruitzicht van het armoederisicopercentage. Dat is jammer, want iedereen die het regeerakkoord heeft gelezen, kan niet anders dan concluderen dat de armoede tijdens deze legislatuur zal stijgen.
Dramatische beslissing
Om te beginnen worden de uitkeringen niet langer aangepast aan de gestegen welvaart. Dat gebeurde sinds 2008 om de twee jaar via de welvaartsenveloppe, die veelal focuste op de verhoging van net de allerlaagste uitkeringen.
De regering-De Wever heeft beslist dat niet meer te doen. Dat is een dramatische beslissing: zonder welvaartsaanpassing zou voor een alleenstaande de werkloosheidsuitkering 20 procent lager liggen dan vandaag, het minimumpensioen 17 procent en een ziekte-uitkering 16 procent.
Daarenboven besliste de regering-De Wever ook om de in de regelgeving voorziene verhoging van bepaalde pensioenen en ziekte-uitkeringen te schorsen. Voor alle duidelijkheid: het volledig ‘leeghalen’ van de welvaartsenveloppe is nooit eerder vertoond. Sommige regeringen, vooral van rechtse signatuur, beknibbelden eerder al op de budgetten voor welvaartskoppeling, maar die met een pennenstreek volledig schrappen is werkelijk ongezien.
De beperking van de werkloosheid in de tijd zal voor zo’n 180.000 mensen een inkomensverlies betekenen. Wie van hen eventueel recht heeft op een leefloon, ziet dat geplafonneerd en beperkt. Die mensen mogen zich dan nog gelukkig prijzen, want nieuwkomers zullen de eerste vijf jaar geen recht hebben op een leefloon noch op een Inkomensgarantie voor Ouderen, het leefloon voor mensen die al de pensioenleeftijd bereikt hebben.
Toenemende kinderarmoede
Die ingrepen vergroten niet alleen de armoede op de korte termijn, maar ook op de lange termijn. Zoals in het Jaarboek Armoede en Ongelijkheid 2024 retorisch wordt opgeworpen: “Wat zou er bijvoorbeeld gebeuren met de kinderen van een langdurig werkloze vader van wie de uitkering wordt stopgezet naar aanleiding van een beperking van werkloosheidsuitkeringen in de tijd, en die afhankelijk wordt van bijstand?” Inderdaad, de kinderarmoede zal nog verder toenemen.
Genereuze welvaartsstaten slagen er beter in om de gevolgen van intergenerationele armoede te verzachten en de onderwijs- en arbeidsmarktkansen van kinderen die opgroeien in armoede te stimuleren. Daar heeft socioloog Wim Van Lancker al meermaals op gewezen.
Recent onderzoek, onder meer van Ides Nicaise, toont dan weer aan dat mensen die hogere sociale uitkeringen ontvangen (meer dan 60 procent van het mediaaninkomen) sneller uit armoede kunnen ontsnappen en op langere termijn ook minder kwetsbaar zijn voor het risico om in armoede te belanden. Omgekeerd doen mensen met lage uitkeringen er veel langer over om uit armoede te ontsnappen of hebben ze het moeilijker om het hoofd boven water te houden – of allebei.
Het is duidelijk: tegen beter weten in kiest de regering-De Wever ervoor om de historische armoededaling om te keren.
- Deze bijdrage verscheen eerder bij De Standaard.