Als jouw poetshulp vandaag niet is komen aanbellen, is het mogelijk dat zij mee vakbondsactie voert in Brussel. Met goede redenen! De loon- en arbeidsvoorwaarden in de sector staan al jaren onder druk en het bestaande organisatiemodel kraakt. De poetshulpen dreigen daardoor (opnieuw) het kind van de rekening te worden.
De uurlonen in de dienstenchequesector liggen niet veel hoger dan het minimumloon, de meeste poetshulpen moeten het stellen met een deeltijds maandloon, en de extralegale voordelen of opleidingsmogelijkheden zijn beperkt. Eind december kregen de poetshulpen nog een vergiftigd kerstcadeau: de werkgeversfederaties zegden eenzijdig de cao’s op over de eindejaarspremie en de toeslag bij economische werkloosheid. Dit telt stevig door voor een beroepsgroep die zich al in een precaire situatie bevond.
Daarbovenop is vorige week het rapport van de nieuwe arbeidsinspectiecampagne in de dienstenchequesector gepubliceerd. Bij de vorige controle in 2022 was de inspectie reeds vernietigend over het welzijnsbeleid in de sector. De inspectie concludeert nu dat zelfs bij hercontrole tot 74 procent van de werkgevers nog steeds niet in regel is met hun wettelijke verplichtingen, zoals een risicoanalyse, gepast gezondheidsonderzoek, of toezicht dat het werkmateriaal gezond en veilig is.
Veeg uit de pan
Niet enkel de werkgevers ontvangen nu een proces-verbaal, ook de preventiediensten krijgen een veeg uit de pan. De inspectie stelt vast dat er diensten zijn die weigeren het verplicht gezondheidstoezicht uit te voeren, en werkgevers verkeerd informeren over risicoanalyses. Dat door het lobbywerk van onder andere Federgon de werkgevers in de dienstenchequesector zo min mogelijk moeten betalen voor de ondersteuning door de preventiediensten zal hierbij wel mee een rol spelen.
Zulke vaststellingen zijn extra problematisch voor de dienstenchequesector. We zien in ons onderzoek namelijk belangrijke gezondheidsrisico’s in de sector. De zwakke arbeidsmarktpositie, slechte arbeidsvoorwaarden en beperkte inspraak leiden in combinatie met de blootstelling aan de zware fysieke en mentale werkomstandigheden tot ongezonde werkomstandigheden, gezondheidsproblemen en uitval door ziekte.
Langdurig ziek
Uit een andere studie blijkt dat na vijf jaar werken in de dienstenchequesector de kans op aandoeningen aan de luchtwegen en huid significant was toegenomen, en dat psychische aandoeningen 11 keer, en spier- en skeletaandoeningen maar liefst 35 keer hoger lagen, in vergelijking met een gelijkaardige groep vrouwelijke werkneemsters.
Het mag dan ook niet verbazen dat de kans om langdurig ziek uit te vallen hoog ligt in de dienstenchequesector. Dit is ook duidelijk in de statistieken over de recent ingevoerde responsabiliseringsbijdrage voor werkgevers met een bovenmatig aantal werknemers die langdurig ziek worden. De dienstenchequesector is met 40 geresponsabiliseerde werkgevers per kwartaal de recordhouder, en in haar eentje verantwoordelijk voor 30 procent van deze bijdragen.
Herdenkenk
Het model van de dienstencheques verhoogt de tewerkstellingskansen van werkneemsters met een zwakke arbeidsmarktpositie. Dat is een grote verdienste. Toch verplichten de dramatische bevindingen over de arbeidskenmerken tot een grondige herdenking van het model. Blijft het een sector met precaire en ziekmakende arbeid zonder kansen tot opwaartse arbeidsmarktmobiliteit, dan dreigt het systeem niet meer te zijn dan een cynisch kanaal dat werkneemsters van de werkloosheid naar de langdurige ziekte loodst.
De negatieve gevolgen zijn niet alleen voor de werkneemsters, maar via de kost voor de gezondheidszorg en de sociale zekerheid draait de samenleving er voor op. Dat is een spijtige vaststelling voor een sector die reeds overleeft op miljoenen aan overheidssubsidies. Moeten die subsidies echt dienen om enkele grote private bedrijven toe te laten dividenden uit te keren aan hun aandeelhouders, terwijl hun werkneemsters en de belastingbetaler de kosten dragen?
Een fundamentele herdenking van het dienstenchequemodel zal er een half jaar voor de verkiezingen waarschijnlijk niet meer komen. Toch zijn er wel degelijk effectieve en onmiddellijke beleidsmaatregelen mogelijk.
Minister Brouns zou de erkenning kunnen intrekken van de dienstenchequebedrijven die nog steeds de wetgeving niet respecteren. Men zou voorwaarden rond betere arbeidsomstandigheden en sociaal overleg kunnen koppelen aan de 50 miljoen extra middelen die de Vlaamse regering recent ter beschikking stelde aan de sector. Ten slotte kan de Vlaamse regering investeren in de uitbreiding van de Vlaamse sociale inspectie.
Dit soort maatregelen zullen een écht positief effect hebben op de werkbaarheid van de job van poetshulpen. Daarnaast zullen ze de uitval in inactiviteit tegengaan én de uitgaven voor gezondheidszorg verminderen. Respect voor de poetshulpen en doortastend beleid tegelijk: perfect om mee uit te pakken in de verkiezingscampagne!
Deze bijdrage verscheen ook bij De Morgen.